Suy nghĩ về Tân LBTM trong bối cảnh xã hội vùng xa

THMV 01 _ 07 - 01 - 2014.

Tân loan báo Tin Mừng (LBTM) trong bối cảnh xã hội đang thay đổi hiện nay là lời mời gọi của ĐGH trong "năm thánh Đức Tin" 2013. Tìm lại và đào sâu niềm vui Tin Mừng là hướng đi cho mọi tín hữu, dự tòng cũng như kitô hữu lâu đời - gọi là đạo gốc - là sứ vụ của mọi thành phần trong Giáo Hội. Công tác giáo lý không thể bằng lòng với công việc duy trì niềm tin nơi người rửa tội lúc mới sinh, nơi những gia đình có đạo truyền thống. Sứ vụ giáo lý chắc chắn cần định hướng lại.
Trong ngày họp giáo lý giáo phận (Gp) Kontum -  7/08/2013 – qua những câu hỏi thăm dò
của gần 700 giáo lý viên tham dự, đã đưa tới nhận xét chung là giới trẻ hiện nay, càng lớn tuổi càng ít quan tâm tới việc học giáo lý, không hoặc ít tha thiết với nếp sống đạo nơi người dân tộc cũng như người Kinh. Nhận xét này có vẻ như mâu thuẫn với con số tân tòng đặc trưng cho thành tựu loan báo Tin Mừng (LBTM) trong Gp, được gọi là vùng truyền giáo, vì có nhiều anh em dân tộc theo đạo trong thập niên này.

Vì sao Giáo lý không còn sức thu hút, là nền tảng đạo lý cho giới trẻ ?

Tương lai Giáo Hội sẽ ra sao khi thiếu vắng giới trẻ ?

 Phải chăng nhu cầu tôn giáo không còn cần thiết cho con người hôm nay ?

Trong bối cảnh kinh tế xã hội đang thay đổi mỗi ngày, cơ cấu gia đình, làng xóm, cộng đoàn cũng biến đổi và trở nên phức tạp hơn. Sự thay đổi đó làm con người mất định hướng, lương tâm tình người xuống cấp, gian dối phát triển dưới mọi hình thức, con người cảm thấy bất an, lo lắng, sợ hãi nhiều chuyện vu vơ.  Mặt khác, từ thành thị tới nông thôn, những trung tâm hành hương, đình chùa, đền thờ phát triển mạnh và xã hội hóa thành nơi du lịch tâm linh, tìm liên lạc với người khuất mặt qua các nhà ngoại cảm, lên đồng, bói toán. Thiên hạ dễ tin vào một lời hứa mơ hồ. Những hiện tượng đó cho thấy con người đang tìm đến những nguồn tâm linh khác nhau để đáp ứng nhu cầu giải thoát họ khỏi bế tắc cuộc sống.  

Niềm tin Công Giáo như bị nhận chìm trong khung cảnh thế tục hóa, văn hóa tôn giáo đa chiều phức tạp đó. Phải chăng Công Giáo chúng ta cũng có lúc bon chen tìm chỗ đứng trong cuộc chạy đua tranh giành ảnh hưởng tâm linh hôm nay ? Những thành tựu của LBTM được đánh giá bằng con số khách hành hương, những công trình xây dựng nhà thờ, trung tâm thánh mẫu ấn tượng, số tân tòng hằng năm.

HĐGM Châu Á họp bàn về những thử thách cho việc LBTM tại Á Đông, chỉ đề cập tới vấn đề hội nhập Tin Mừng vào văn hóa địa phương hơn là bối cảnh kinh tế chính trị xã hội. Trong khi đó, đa số các quốc gia trong khối ASIAN theo đuổi một chính sách độc đoán chính trị - kinh tế, được gọi là “những giá trị Á Đông”. Sự tăng trưởng kinh tế nơi các quốc gia ASIAN – cho dù các quốc gia có nền kinh tế phát triển ở châu Âu, châu Mỹ, rơi và cuộc khủng hoảng toàn cầu – như một lời khẳng định cho những giá trị Á Đông đó. Chính sách độc đoán này đã kéo theo những bối cảnh kinh tế chính trị xã hội đặc thù, trong đó có Việt Nam.

Trước bối cảnh kinh tế chính trị xã hội phức tạp đó, những khó khăn thách thức nào cho việc tân LBTM  tại địa phương ?

Chúng tôi muốn đưa ra vài suy nghĩ về công tác giáo lý qua lăng kính xã hội, tức là đặt công tác giáo lý vào bối cảnh kinh tế chính trị hiện nay, một vấn đề được coi là nhạy cảm, ít người dám đề cập tới. Nhưng là một thực tại không thể tránh né trong công tác mục vụ.

Và tôi xin nói ngay niềm tin Công Giáo có những giá trị riêng, không thể chỉ căn cứ vào góc nhìn xã hội. Phân tích xã hội cho ta một cách nhìn, một hướng suy tư để niềm tin kitô giáo hội nhập tốt hơn vào sinh hoạt xã hội địa phương.

Quyền lực là gì ?

Nói tới xã hội là đề cập một cách nào đó đến quyền lực. Với thế giới đa chiều, chưa có định nghĩa nào về quyền lực được mọi người chấp nhận. Khái niệm về quyền lực trong lĩnh vực chính trị ngoại giao của Joseph Samuel Nye, giáo sư đại học Harvard, được nhiều người quan tâm trong thập niên gần đây. Theo đó, quyền lực được định nghĩa như là : khả năng gây ảnh hưởng làm người khác vâng phục và làm theo mục đích mình đề ra.

Các nguồn quyền lực[1] :

          Có nhiều cách thực hiện quyền lực. Một ví dụ minh họa: Để giải quyết khủng hoảng ở Syria trong năm 2013:

•  Mỹ & Pháp định tấn công, đe dọa bằng quân sự, họ dùng quyền lực cứng để buộc chính phủ Syria từ bỏ vũ khí hóa học.
• Nga bênh vực cho Syria, có lẽ vì họ bán vũ khí hóa học và nhiều thứ khác : họ dùng quyền lợi kinh tế.
• Khi ĐGH Phanxicô kêu gọi mọi người một ngày canh thức cầu nguyện cho Syria, để các bên không gây chiến. ĐGH đã sử dụng quyền lực mềm để đạt được điều mình mong muốn là hòa bình: các quốc gia đã cùng ngồi lại để đối thoại.

Khi đưa khái niệm mới: quyền lực mềm, Joseph Samuel Nye gọi đó là "sức mạnh thông minh", để đưa ra những hướng đi mới trong lĩnh vực ngoại giao _ chính trị cho an ninh của Hoa Kỳ. Tư tưởng của ông nhanh chóng gây ảnh hưởng lớn. Theo khái niệm, đó những nguồn quyền lực chính gồm :

1)      Quyền lực cứng là :

a.       Quyền lực ép buộc, đe dọa, kỷ luật, thực hiện qua cơ cấu, vũ lực (như quân đội, vũ khí), địa vị lãnh đạo. Trong tôn giáo (công giáo) là luật cấm, tội trọng, bị vạ. Quyền lực trấn áp này được tượng trưng bằng  cây gậy.

b.      Sức mạnh kinh tế, vật chất : dùng tiền bạc, mua chuộc (như tăng lương, thăng cấp, hối lộ); hoặc ban ơn (bí tích), xây cơ sở vật chất, kiến thức, sinh hoạt (trong đạo), được tượng trưng bằng củ cà rốt.

         Trong chiến tranh VN, Nixon đưa ra chiến lược : cây gậy và củ cà rốt – vừa dùng sức mạnh quân sự trấn áp, đe dọa, vừa dùng viện trợ kinh tế, cứu trợ - để bắt người khác đi theo mục đích đã đề ra. Hình ảnh tượng trưng là con thỏ khi biết sợ cây gậy, sẽ phải lựa chọn con đường có … củ cà rốt! Khi đó Mỹ chỉ dùng sức mạnh kinh tế để bắt con thỏ đi theo mưu đồ chiến lược của mình[2].

2)      Quyền lực mềm là khả năng đạt được những gì mình muốn bằng cách tác động tới hệ thống giá trị của người khác, làm thay đổi cách suy nghĩ của người khác, và qua đó khiến người khác mong muốn chính điều mà mình mong muốn. Quyền lực mềm, thực hiện thông qua sự hấp dẫn và thuyết phục.

Theo cách phân tích về quyền lực xã hội trên, thì Giáo Hội cũng có cơ cấu, đã sử dụng ít nhiều “quyền lực cứng” qua quyền ban ơn, cử hành bí tích và cả phạt vạ … hoặc dùng sức mạnh kinh tế qua công tác xã hội, Caritas, thực hiện những dự án giúp người nghèo.

Quyền lực nào được sử dụng trong công tác giáo lý?

Với cách nhìn trên, thì Công tác giáo lý, gắn liền với sứ vụ LBTM, cũng sử dụng quyền lực, được định nghĩa như là khả năng tác động đến người khác, làm họ hoán cải, thay đổi cách sống cũ, để sống & tin theo những thang giá trị, hay là văn hóa của Tin Mừng, xây dựng một cộng đoàn hiệp thông trên nền tảng Lời Chúa.

Trong bối cảnh xã hội đa chiều, thường có nhiều thang giá trị khác nhau. Khi có hai mức thang giá trị khác nhau cùng tồn tại, cụ thể là khi nền văn hóa của Tin Mừng & bậc thang giá trị của xã hội khác nhau, thậm chí xung khắc nhau, thì quyền lực, xét như là khả năng chi phối, thuyết phục người khác (giáo lý – quyền lực chính trị xã hội) sẽ ít nhiều dẫn đến va chạm, xung đột giữa tôn giáo và chính quyền độc đoán ! Trong bối cảnh chính trị xã hội phức tạp này, câu hỏi đặt ra là:

Vai trò của giáo lý viên là gì ?

Thách đố nào cho vị mục tử ?

Chúng tôi đã đặt 3 câu hỏi cho giáo lý viên: phải làm gì, điều gì cần trong công tác giáo lý ?

      Qua các bảng đúc kết thăm dò ý kiến giáo lý viên, thì:

• · Khuynh hướng thiên về sử dụng quyền lực cứng (màu tím trên biểu đồ) dưới nhiều hình thức rất rõ nét.
• ·Quyền lực mềm tiêu cực, thách đố giáo lý viên nhiều, thậm chí giáo lý viên coi thường hay bỏ qua như học ngôn ngữ địa phương, trình bày giáo lý theo văn hóa bản địa.
•  Quyền lực mềm tích cực được sử dụng (màu xanh lục) chiếm tỷ lệ rất thấp, hoặc nếu có thì bị che khuất bởi những sự kiện tiêu cực đối nghịch, bởi quyền lực cứng.

        Phải chăng đó là lý do thanh thiếu niên hiện nay không tha thiết học giáo lý, không quan tâm đến niềm tin, như nhận xét của đa số giáo lý viên ?

Khi giáo lý viên và/hay vị mục tử thường dùng đến quyền lực cứng, dễ đưa tới việc giữ đạo hình thức bề ngoài, trẻ em dễ nói dối, giả vờ theo thôi vì sợ phụ huynh hay áp lực của cộng đoàn. Công tác giáo lý ít nhiều bị phản tác dụng. Kiến thức giáo lý đã không giúp học viên củng cố, duy trì chân lý, niềm tin mà còn làm họ dễ sống nhập nhằng giữa hình thức giả vờ bên ngoài và sự thật trong tâm hồn, tức là nói một đương làm một nẻo như nhóm Biệt Phái thời đức Giêsu. Niềm tin không còn là động lực sống, họ dần dần xa rời Giáo Hội một khi có thể tạo cho mình một cuộc sống ít nhiều tự lập.

ĐGH trong tông huấn “Niềm vui của Tin Mừng” mới đây nói đó là khuynh hướng của “một chế độ giáo sĩ trị quá đáng” làm Giáo Hội không phát triền được!

Với thời đại truyền thông Internet, phản biện, thông tin đa chiều, quyền lực cứng sẽ dần dà không còn tầm ảnh hưởng sâu rộng trong dân, đặc biệt là giới trẻ, nhất là không thích ứng với văn hóa, xã hội địa phương.

ĐGH mời gọi : Để LBTM hôm nay cần vượt ra ngoài khuôn khổ cũ. Phải chăng là cần khởi sự sử dụng “quyền lực mềm” để trình bày, mang Tin Mừng đến với cả tâm tình, tức là đồng hành cùng học viên ?

Chúng ta không là kitô hữu khi chịu phép rửa, mà trở thành kitô hữu trong suốt cả đời (Tertullien). Để trở thành môn đệ Chúa và sống chứng nhân cho Chúa, tức là đáp ứng với sứ vụ truyền giáo, chúng ta có thể dựa trên 5 cột trụ chính : cầu nguyện, phục vụ, đời sống huynh đệ, thăng tiến tâm linh và truyền giáo. Kinh nghiệm của các cộng đoàn nhỏ, cùng hiệp thông đến và lắng nghe những người nghèo, chia sẻ khó khăn trong giáo xứ, trong xã hội đã được đón nhận tích cực. Đó là tóm gọn đường hướng đồng hành của gia đình Cùng Theo Chúa.

Khi bối cảnh kinh tế chính trị xã hội biến đổi phức tạp, không thuận lợi cho sinh hoạt tôn giáo, nhưng vẫn có những dự tòng, có những người đáp lại tiếng Chúa kêu mời, thì Ánh sáng Tin Mừng đã bừng lên trong bóng đêm thế gian. Con số tân tòng đó phần nào minh chứng cho thấy Lời Chúa đã vang lên ở nơi mà con người cho là bế tắc. Đức Kitô đang hiện diện nơi những khủng hoảng, đổ vỡ của xã hội, nơi mà những phương cách cố hữu loan báo Tin Mừng không thể thực hiện. Đó cũng là lời mời gọi các vị mục tử, các giáo lý viên hãy đến và sống như lòng Chúa mong ước.

Làm sao để  Tin Mừng hấp dẫn và thuyết phục con người hôm nay ?

Đó là những bước lần mò tìm kiếm đổi mới không ngừng (discernement) về mọi mặt, sao cho gương mặt đức Giêsu ngày càng thể hiện rõ nét trong cuộc sống tín hữu, nhất là các tân tòng trong xã hội bản địa. Những bước đi trải nghiệm đó sẽ góp phần tạo nên khuôn mặt “đa dạng”, phong phú của Hội Thánh địa phương.

Trên thực tế, nỗ lực trình bày gương mặt hấp dẫn và thuyết phục của Tin Mừng thường va chạm với lá chắn của “quyền lực” địa phương. Khi dùng quyền lực cứng để phủ nhận tính chính danh của cộng đoàn, của vị mục tử đức Kitô, để giới hạn hay loại trừ nhân sự, dẹp bỏ những cơ sở vật chất tôn giáo, là gián tiếp loại bỏ sự hiện diện của cộng đoàn và tầm ảnh hưởng của tôn giáo đó, là tấn công vào quyền lực mềm của tôn giáo đó.

Nói cách khác đó là cuộc tranh chấp về mức độ tín nhiệm của vị mục tử, độ tín nhiệm vào giá trị của Tin Mừng trong cộng đoàn, xã hội địa phương. Để triệt hạ tính chính danh đó, vấn đề thường gặp là:

Giá trị tôn giáo có được những vị đại diện xã hội địa phương công nhận, cho phép không ?

Các sinh hoạt tôn giáo có đi đúng theo luật hiện hành không ?

Đặt câu hỏi đó tức là đã trả lời!
LBTM khi đó sẽ được thể hiện - với ít nhiều sự khôn ngoan và can đảm - bằng : 

• ·Sự hiện diện của vị mục tử cùng cộng đoàn những lúc khó khăn,
• cùng·đồng hành, chia sẻ trách nhiệm với cộng đoàn khi phải qua những bóng đêm trần gian

 Đến với dự tòng, với học viên, vị mục tử và giáo lý viên cần nói cho họ biết : chúng ta có một câu truyện lịch sử hay & đẹp để kể , chúng ta có đức Giêsu bị đóng đinh và đã Phục Sinh để trình bày. Niềm vui khi nói về Tin Mừng, khi kể về đức Giêsu Phục Sinh đang hiện diện hôm nay, để cùng nhau cảm nghiệm, trong mọi hoàn cảnh,  Thiên Chúa vẫn sẵn sàng ban tặng cho con người một con đường sống, con đường hy vọng.

Kết :

Đó là quyền lực mềm mà giáo lý viên và vị mục tử cần suy nghĩ, sáng tạo để cùng đi với đức Kitô, mang niềm vui Tin Mừng đến cho những ai đang mong chờ.

         Những thay đổi trái chiều, khủng hoảng xã hội là một thử thách lớn cho Kitô giáo. Nhưng cũng là cơ may để loan báo Tin Mừng, để cảm nhận bối cảnh xung quanh theo cách nhìn của Chúa, cùng nhau xây dựng sự hiệp thông và khám phá ra gương mặt đa dạng, hiền lành, đầy lòng thương xót của đức Giêsu ở những nơi, những lúc ta không ngờ.

---

[1] Quyền lực mềm (tiếng Anh: Soft Power) là một khái niệm do giáo sư người Mỹ Joseph Samuel Nye, Jr. ở đại học Harvard đưa ra lần đầu tiên trong một quyển sách phát hành năm 1990, Bound to Lead: The Changing Nature of American Power. Ông giải thích rõ hơn về khái niệm này trong quyển sách phát hành năm 2004, Soft Power: The Means to Success in World Politics. Thuật ngữ này hiện được các nhà phân tích và chính trị gia sử dụng rộng rãi trên khắp thế giới.

[2] Mục đích là nhằm rút hết quân đội Mỹ ra khỏi chiến trường Việt Nam, thực hiện một "cuộc chiến thắng không có chiến tranh", không cần sức mạnh quân sự.